(Türkülerde) TURNA

[sunay]

Diğer Aleviler gibi Tahtacıların türkülerinde, deyişlerinde turna sözcüğü her vesile ile geçer. Kimi yerde umut, özlediklerine selam gönderdikleri kuş olur turna, türkülerde ise şahtır, Ali'dir. Ali ile turna özdeşleştirilir, İbni Fadlan'a göre l0.yy'da Türkistan'da yaşayan küçük bir toplum turnaya tapmaktadır, (1) Çok iyi saz çalan bir Başkurt genci sazını göğe götürmüş, saz gökte turnaya dönüşmüş.

Ahmet Yesevi, Horasan erenlerinin yanına giderken turna olup uçmuş. "Turnalar Semahı" Alevilerce coşku içinde dönülen bir se­mahtır. Deyişlerin, ağıtların, siklerin içi turnayla doludur. Birçok Alevi yerleşim yerinde Turna adlı kızlarla tanıştım. Turna ile ilgili söylence hayli çok. Bu öğretide turnaya kurban olunur.



TURNA SENİN SUNAM SENÎN-AŞIK VEYSEL

Geçti bahar geldi yazın

Turnam senin sunam senin

Sinemi deler avazın

Turnam senin sunam senin



Tara turnam tellerini

Issız koma göllerini

Yesem dudu dillerini

Turnam senin sunam senin



Avcın benim kıymam cana

Göz göz yara açtın bana

Tellerin atmam yabana

Turnam senin sunam senin



Gövel turnam gölde döner

Durmaz ismin dilde döner

Leblerinden emen kanar

Turnam senin sunam senin





Sen ördek ol ben göl olam

Sen yolcu ol ben yol olam

İster kapında kul olam

Turnam senin sunam senin



Sen keklik ol Veysel çalı

Saklasın gel seni dalı

Yolunda kurban olmalı

Turnam senin sunam senin (2)



Narlıdere çevresinde turna adı Yakma(ağıt)larda çok geçerken. Şimdilerde unutulmuş durumda. Eskiden Narlıdere'de Turna Semahı dönülürmüş.

Turna, Alevilikte Ali'yi temsil eder. Uzakdoğu'da, Çin'de turna ölümsüzlük kuşudur. Çinlilerin "turna dansı" kutsal bir danstır. Alevi­likteki Turnalar Semah'ı bunu karşılar.(3) Çin dansı ile Turna Semahı ortak figürlüdür, ikisinde de gökteki turna gibi dönülür, turnaya saygı ve sevgi duyulur.

Turnalar da Türkmenler de göçmen yaşam tarzını seçmişlerdir. Hacı Bektaş Güvercin Donu'nda olduğu gibi Ahmet Yesevi de "turna donu"ndadır.

Turna kutsanmakla birlikte Antalya yöresi Tahtacıları Turna Semahı'nı bilmiyorlar.

Hint diyarında yaşadığı söylenen Pygmailer, kendi ırkından olan bir kadına tapmaktadır. Hera bu kadını cezalandırmak için turna kuşuna döndürür. (4)

Turna kuşu birçok uzun ömürlülük simgelerinden biridir. Bu yüzden çoğu zaman benzer simgeler olan çam ağacı veya taşla birlikte tasvir edilir. Aynı tema turnanın karakaplumbağası veya geyikle birlikte tasvir edilmesiyle değişik şekillerde işlenir. Bir turna, anka, mandarin ördeği, balıkçıl ve bir kuyruksallayanı tasvir eden resim, insanlar arasındaki beş ilişkiyi simgeler. Turna her şeyi gören yüksek makamda bir memurdur. Ayrıca bilgeliğin de simgesidir. Göksel ve kutsal bir yeri vardır.

Bir Taocu rahibin ölümünden, yu-hua: "Tüylü bir turnaya dönüşmek" olarak söz edilir.

Turna kuşu ve şeftali uzun ömürlülük simgesidir.

Turna kuşu hesap çubuğu, küçük ev Çin mitolojisinde Taocu cen­neti simgeler.

Beyaz turnanın genç erkeği, kozmik Kulnun dağlarındaki "Yeşim boşluğu" sarayında yaşayan ve tanrıların hizmetkârı olan kutsal varlıktır. Tanrılardan haber iletir ve tanrılara yardım eder.(5)

Kaşgarlı Mahmut Divan-ı Lûgat-it Türk'te kuşları kut ve talih sim­gesi olarak anar. Turna da bunlardan biridir.(6)

Çin Hanedanlığı döneminde birinci derecedeki devlet yöneticilerinin elbiselerine turna işlenirdi.(7)

(Ali Aksüt)
-------------------------


1. Akalın, L. Sami Türk Folklorunda Kuşlar Ersa Matbaası 1993 s. 144

2 Şatıroğlu, Aşık Veysel Dostlar Beni Hatırlasın îş Bankası Yay. s. 159-160

3. Birdoğan, Nejat Anadolu Aleviliğinde Yol Ayrımı-İçerik-Köken Mozai Yay. 1995 s. 514-515

4. age. s. 515.

5. Grimal, Pierre, Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma, Sosyal Yay. 1997, s. 212,701.

6. Eberhard, Wolfram Çin Simgeleri Sözlüğü, Kabalcı Yay. 2000, s. 307-308.

7. Çoruhlu, Yaşar Türk Mitolojisinin Ana hatları, Kabalcı Yay. 2002, s. 153